26 lipca 2015

Przeklęci - Joyce Carol OatesNie będzie przesadą stwierdzenie, iż Joyce Carol Oates napisała dzieło godne Nagrody Nobla. Przeklęci, powieść wydana przez Rebis w ramach serii Salamandra, to utwór godny wszelkiej uwagi, łączący w sobie elementy powieści gotyckiej, rozważań natury psychologicznej, elementy fantastyki oraz, co najważniejsze, dylematy moralne godne największych pisarzy postmodernistycznych.

Wszystkie wydarzenia na łamach kart Przeklętych poznajemy z perspektywy historyka M.W. van Dycka III, który starał się ją przedstawić w jak najbardziej rzetelny i naukowy sposób, wykorzystując do tego materiały źródłowe, prywatne listy, pamiętniki i dzienniki, uniwersyteckie książki i kroniki. Niezwykle drobiazgowo opisywane wydarzenia rozgrywają się w latach 1905-1906, ponad 70 lat po ich spisaniu, dlatego też Dyck III szczegółowo opisywał wszelkie realia epoki, obyczajowości i społecznych zachowań w sposób precyzyjny i wyczerpujący temat. To dzięki temu opisanie Klątwy w niewielkim Princeton nabiera tak przerażającego prawdopodobieństwa. Książka kryje w sobie opisy szaleństwa, zbiorowych halucynacji i irracjonalność otaczającego świata, w przeciwieństwie do złagodzonej wizji oświeconej rzeczywistości.

O czym traktują Przeklęci? To opis 14-miesiecznych dziejów niewielkiego miasteczka, które dosięgła demoralizująca i niezwykle dotkliwa klątwa. Rozpoczęła się ona pod koniec 1905 roku, kiedy sprzed ołtarza porwana została Annabel Slade, a jej brat Jozjasz wyruszył, by ją odnaleźć. Kolejnym wydarzeniem wzbudzającym niepokój jest zamordowanie przez przedstawicieli Ku Klux Klanu dwóch czarnoskórych obywateli. Jedną z głównych postaci okazuje się przyszły prezydent USA, Woodrey Wilson, niespokojny duch, uzależniony od opium zwolennik nielegalnych używek. Im dalej zabrniemy w lekturę, tym bardziej zawiła i wieloznaczna się ona staje. Przeklęci to pozycja, po którą warto sięgnąć, by samemu wgłębić się w ten specyficzny i demoralizujący klimat początku XX wieku. Jednocześnie to historia, która próbuje przedstawić kolejne fazy rodzącego się w duszy człowieka zła, jego stopniowego rozwoju i zawładnięcia każdą dziedziną życia.

Joyce Carol Oates w swojej najnowszej książce nie bała się zmierzyć z amerykańską historią sprzed ponad stu lat. Porusza problem świadomości narodowej, różnic światopoglądowych, braku tolerancji i rasizmu, ukrytych zbrodni i wypartych traum. Autorka nie boi się ocenić zachowania średniej klasy społecznej, tych wszystkich dam z wielkich rodów i ich mężów, wpływowych naukowców i polityków. Szkatułkowa budowa utworu pozwala na dokładną analizę rozwoju kobiecej emancypacji i rozwoju stosunków między białą a czarną ludnością stosunkowo młodego kraju. Jednym z najbardziej uderzających wątków okazuje się historia Ku Klux Klanu, jego zbrodniczej działalności oraz segregacji rasowej, która została szybko wyparta z mentalności amerykańskiego społeczeństwa. Drugim ważnym tematem jest historia przedstawicieli wybitnych rodów, sięgających czasów XVI wieku, których przedstawiciele piastują najważniejsze urzędy i jednocześnie zasiadają w pierwszych ławkach kościoła w czasie prezbiteriańskich nabożeństw. Oates w genialny sposób demaskuje obłudę, zakłamanie i podłość ówczesnej klasy średniej. To świetnie nakreślona krytyka kapitalizmu, wyzysku i dwulicowości, a także hipokryzji i rzekomo surowej moralności.

Co ciekawe, pisarka dojrzewała do publikacji Przeklętych przeszło 30 lat. Powieść została ukończona w 1984 roku, niemniej drukiem ukazała się w 2013 roku. Oates nawiązuje do klasyki europejskiej literatury i łączy w niej różnorodne gatunki, z powieścią gotycką i powieścią historyczną na czele. Wraz z rozwojem akcji pojawia się coraz więcej nadnaturalnych i fantastycznych wątków budzących nie tyle zdziwienie, co konsternację, rodzących pytanie: „A co jeśli to wydarzyło się naprawdę?”.

Przeklęci są utworem, który wymaga skupienia i uwagi. Stylistyka Oates jest stosunkowo „ciężka”. Poruszanie kilku istotnych wątków na przestrzeni zaledwie kilkunastu stron sprawia, że książka nie nadaje się na czytanie w czasie podróży lub przy porannym śniadaniu. To dzieło skonstruowane w typowej manierze powieści wiktoriańskiej (mrocznej i dosadnej w swojej wymowie), dowodzące literackiego kunsztu i znakomitego warsztatu.

Przeklęci są godni wszelkiej ceny, poświęconego czasu i, miejmy nadzieję, przyszłych nagród literackich. Wielowątkowa narracja powieści z dreszczykiem (bynajmniej nie tym wykreowanym na potrzeby marketingowe) sprawia, że ciężko jest się od lektury oderwać. Jednocześnie to utwór wymagający, którego nie sposób szybko czytać, określany mianem slow read, którego kolejne karty odkrywają niebanalne i często frustrujące tajemnice mieszkańców Princeton. Oates świetnie portretuje frustrację Amerykanów i ich hipokryzję. To pozycja ambitna, wymagająca pewnej humanistycznej wiedzy na temat historii, polityki i filozofii początku XX wieku. Pozostaje mieć nadzieję, że z czasem Przeklęci dołączą do kanonu światowej literatury. Gorąco polecam.

Pattyczak

Tytuł: Przeklęci

Autor: Joyce Carol Oates

Tytuł oryginalny: The Accursed 2013

Tłumaczenie: Katarzyna Karłowska

Wydawnictwo: Dom Wydawniczy Rebis

Data i miejsce wydania:  05.05.2015, Poznań

Oprawa: twarda z obwolutą

Wydanie: I

Liczba stron: 555

ISBN: 978-83-7818-570-3

 

Recenzja ukazana się pierwotnie na stronie Gildii.

Podsumowanie

Przeklęci

Przeklęci
  • 10/10
    Fabuła
  • 8/10
    Stylistyka
  • 10/10
    Wydanie

Zalety

  • szkatułkowa budowa
  • elementy powieści gotyckiej
  • krytyka elit i dwulicowości konserwatywnych środowisk

Wady

  • "ciężko" się czyta, to "literacki slow read"