27 marca 2016

BeowulfNie jest łatwo zrecenzować ten jeden z najstarszych tekstów kultury staroangielskiej. I nie chodzi tu o przekład na język polski (chociaż wielkie brawa należą się zarówno J.R.R. Tolkienowi – przełożył tekst ze staroangielskiego na nowożytną, archaizowaną angielszczyznę – jak i polskim tłumaczkom, które podjęły się tego bardzo trudnego zadania), lecz o całościowy kontekst dzieła: aby je zrozumieć, należy posiadać chociażby szczątkową wiedzę na temat języka staroangielskiego, historii tekstu oraz jego głębokich konotacji z najważniejszymi skandynawskimi legendami i podaniami.

Beowulf to taki odpowiednik naszej Bogurodzicy: na pierwszy rzut oka wydaje się stosunkowo prostym tekstem (biorąc pod uwagę fabułę oraz przekaz), niemniej po zagłębieniu się w kolejne wersy szybko okazuje się, iż mamy do czynienia z prawdziwą literacką perełką.

Beowulf to poemat heroiczny albo, inaczej mówiąc, narodowy epos. Główny wątek koncentruje się wokół dziejów życia jednego niezwykłego bohatera i jego czynów. Tutaj tytułowy Beowulf przybywa na zamek duńskiego króla Heorota, by zabić siejącego spustoszenie smoka Grendela oraz jego matkę. Następnie powraca do swojej ojczyzny, gdzie rządzi niepodzielnie przez ponad pięćdziesiąt lat. Pech sprawia, iż jego poddany przypadkowo znajduje złoty przedmiot, który budzi strasznego potwora ze snu. Beowulf ponownie wyrusza na spotkanie z bestią i pokonuje ją, jednak tym razem odnosi śmiertelne rany. Poemat kończy się widowiskową ceremonią pogrzebową głównego bohatera.

Warto mieć na względzie, iż podobnie jak w przypadku Iliady, Eneidy, Pieśni o Rolandzie, Pieśni o Cydzieoraz Gilgamesza, Beowulf był przeznaczony do melorecytacji. Nie tylko sama fabuła jest tu ważna, lecz także to, co konotuje jej lektura: przekaz historii o dziejach heroicznego bohatera, zmierzenie się ze złem, niezachwiana postawa wojownika oraz krzepiąca serca opowieść. Z kolei zawarty w książce dodatkowy tekst zatytułowany Sellic Spell to krótki, spisany prozą poemat stanowiący alternatywną wersję Beowulfa.

Profesorowie a także studenci filologii angielskiej wraz z miłośnikami językowych łamigłówek od lat głowią się, co dokładnie oznacza samo imię protagonisty: pszczeli wilk, wilk wojny a nawet i jęczmień. Takie rozważania lepiej zostawić wielbicielom literackich zagadek, zaś pozostali czytelnicy powinni zwrócić uwagę na inny fakt. Beowulf to archetyp bohatera z północy, który toczy bój z największym znanym tamtejszym ludom potworem i zwycięsko wychodzi z tej próby. To także jeden z pierwszych pogromców tych dzikich bestii uwiecznionych w literaturze (w kontekście Tolkiena warto zauważyć, iż sam wykorzystał motyw smoka pilnującego swego skarbu w Hobbicie).

Chociaż sam poemat liczy ledwo ponad 3000 wersów (w polskim wydaniu wersja angielska oraz tłumaczenie zajmują 160 stron), to lwią część książki (ponad 300 stron) stanowi komentarz Tolkiena dotyczący różnorodnych kwestii: zapisu języka (chociażby aliteracji), porównanie kolejnych wersji i zmian natury stylistycznej, konotacji z mitami i wierzeniami skandynawskimi oraz uzupełnienie brakujących form w rękopisach. Jednym słowem: Tolkien nie skupia się wyłącznie na kwestiach translatorskich, lecz dokonuje całościowej analizy i interpretacji utworu.

Reasumując: ta edycja Beowulfa to prawdziwa perełka na literackim rynku. Redaktorzy w przystępny dla polskiego czytelnika sposób. opisali jeden z najważniejszych tekstów. Wbrew pozorom, całość czyta się naprawdę dobrze, dlatego po pozycję mogą sięgnąć zarówno miłośnicy staroangielszczyzny, jak i fani autoraWładcy Pierścieni (beowulfowe reminiscencje niejednokrotnie znajdują odzwierciedlenie w tekstach Tolkiena). Warto sięgnąć po Beowulfa, nie tylko ze względu na sam tekst, ale przede wszystkim cenny, akademicki i wyczerpujący komentarz. To kolejna, obok Listów, Upadku króla Artura oraz Legendy o Sigurdzie i Gudrun, znakomita książka od tego wydawnictwa, którą warto mieć w swojej domowej biblioteczce. Gorąco polecam!

 

Pattyczak

Tytuł: Beowulf
Przekład i komentarz: J.R.R.Tolkien
Tytuł oryginalny: Beowulf. A Translation and Commentary 2014
Tłumaczenie: Katarzyna Staniewska, Agnieszka Sylwanowicz
Wydawnictwo: Prószyński i S-ka
Data i miejsce wydania: 17.11.2015,Warszawa
Oprawa: twarda
Wydanie: I
Liczba stron: 485
ISBN: 978-83-7839-167-4

Podsumowanie

Beowulf

Beowulf
  • 7.5/10
    Fabuła
  • 9/10
    Stylistyka
  • 10/10
    Wydanie

Zalety

  • Dwujęzyczne wydanie
  • Wiele cennych informacji filologicznych
  • Nawiązania do mitów i wierzeń przedchrześcijańskich

Wady

  • brak