23 lipca 2017

Jakże smutna i zarazem boleśnie prawdziwa jest opowieść o rodzinie Gradowów pióra Aksionowa Wisilija. Drugi tom Sagi moskiewskiej to opowieść rozgrywająca się na tle wielkich przemian politycznych, obyczajowych i społecznych w Związku Radzieckim, ale też i na całym świecie. W latach 30-tych XX wieku w Niemczech do władzy dochodzą narodowi socjaliści pod wodzą Hitlera, a w Rosji Stalin przeprowadza czystki w armii. Wielu wybitnych dowódców wojskowych traci życie lub jest zsyłanych do łagrów, gdzie poznają „marksizm praktyczny” oraz „fabrykę śmierci – świątynię grzechu pierworodnego” (słowa Kiryła, brata Nikity Gradow).

Oskarżony o spisek przeciwko Stalinowi Nikita Gradow i jego żona Weronika, jako towarzyszka wroga ludu, zostają osądzeni i skazani na wieloletni pobyt w łagrze. Do tego piekła na Ziemi dołącza także Kirył Gradow- zwolennik Buchariana, śmiertelnego wroga Stalina. Armia Związku Sowieckiego zostaje pozbawiona  doświadczonych dowódców wojskowych, a Stalin i jego otoczenie żyją w błogiej ułudzie wiary o nieagresji podpisany między Niemcami a ZSRR. Bańka mydlana pęka w czerwcu 1941 roku, kiedy to Niemcy napadają na Związek Sowiecki a Stalinowi brakuje przywódców, którzy mogliby stanąć w obronie ojczyzny. „Ojciec narodu” chowa się w daczy pod Moskwą, a naziści zdobywają krok po kroku radziecką ziemię. W obliczu zmierzającej klęski Stalin i jego najbliżsi współpracownicy uwalniają z więzień wszystkich oficerów, aby ratować ojczyznę. Z wrogów ludu stają się nagle obrońcami kraju mającymi poprowadzić Armię Czerwoną do zwycięstwa i zdobycia Berlina – miasta kamiennego orła.  Stalin zapomina jednak wspomnieć dowódców wojskowym o tym, iż nie darzy ich pełnych zaufaniem i każdemu wyznacza dyskretną opiekę.

Nikita Gradow, więzień Ł-148395, przyjmuje powierzone mu zadanie i wyjeżdża na front. Z tym, że ta wojna jest inna ot tych toczonych w przeszłości i mężczyzna nie jest już takim samym żołnierzem jakim był przed uwięzieniem. Obozowe przeżycia zmieniły bohatera tak, jak rewolucja zmieniła oblicze całej Rosji. Weroniak Gradow, Widim Wujnowicz, Kirył Gradow i Nikita są zupełnie innymi ludźmi. Protagoniści zostali tak bardzo dotknięci przez łagrowe życie, że przypominają zaledwie cienie ze swojej przeszłości. Jeszcze tylko Cecylia Rozenblum (żona Kiryła) zachowała wiarę w przemiany, jakie miała przynieść rewolucja i nie może pogodzić się z otaczającą ją rzeczywistością.

II wojna światowa widziana oczami rosyjskiego pisarza jest inna od tej, jaką zna polski, brytyjski lub francuski czytelnik (o czym wspominałam przy lekturze książki Dzielnym będzie przebaczone). Aby dokładnie przybliżyć owe różnice, Wisilij Aksionow przytacza w Wojnie i więzieniu fragmenty gazet i artykułów z całego świata, opisuje także działania wojenne na terenie Polski, i chociaż czyni to w niewielkim stopniu, to „sprawa polska” została opisana w rzetelny sposób. Autor mierzy się także ze zdrajcami narodu, żołnierzami którzy trafili do niewoli niemieckiej. Ci tragiczni obrońcy ojczyzny nazwani przez Józefa Stalina mianem zdrajców byli traktowani przez Niemców jako  „słowianie najgorszego gatunku”, przez co skazywali ich na śmierć. W książce taki los spotyka Mitię Sapunowa, adoptowanego syna Cecylii i Kiryła.

Ale to nie tylko opowieść o wojnie. Aksionow porusza w niej także temat udręczonych ludzkich dusz, ludzi o martwych sercach, o zawiedzionych nadziejach i utraconych marzeniach. Wojna i więzienie mówi o totalitaryzmie, który niszczy ludzi, rozbija rodziny i zasiewa strach w ludzkich sercach tak, iż nawet wpływowy lekarz Stalina (Borys Gradow) nie ma odwagi, by walczyć o swoich synów i ocalenie ich życia, pozostawiając wszystko losowi i jego nieznanym ścieżkom. Los człowieka, który trafił do nieludzkiej ziemi był tragiczny i ci, którzy przeżyli już nigdy nie byli takimi samymi jak dawniej, coś w nich umarło. Pytania stawiane przez Kiryła o sens życia ludzkiego, wiarę w Boga i jej poszukiwania znajdują częściowo odpowiedź w osobie Stasisa „Medbrata” będącego dla więźniów swoistym światełkiem w  tunelu.

Wasilij Aksionow wypełnił swoja rolę pisarza-sumienia narodu rosyjskiego. Pozostaje tylko pytanie o to, czy narody chcą słuchać swoich sumień. Wielu wybitnych pisarzy i poetów zrodziła rosyjska ziemia, zaś autor Sagi moskiewskiej z pewnością przynależy do tego grona. Literatura rosyjska nie bez powodu zajmuje wysokie miejsce w rankingu najważniejszych dzieł światowej literatury, a cykl Aksionowa jest dowodem, iż w kraju Puszkina i Tołstoja wciąż pisze się piękne, chociaż smutne książki.

Recenzja pierwszego tomu Sagi moskiewskiej, pt. Pokolenie Zimy – dostępna pod adresem https://portafortunas.pl/recenzja-pokolenie-zimy-wasilij-aksionow/.

Za udostępnienie egzemplarza recenzenckiego serdecznie dziękuję wydawnictwu

Prószyński Media

Pattyczak

Tytuł:  Wojna i więzienie

Autor: Wasilij Aksionow

Seria: Saga moskiewska, tom II

Tłumaczenie: Maria Putrament

Wydawnictwo: Prószyński i S-ka

Data i miejsce wydania:  01/06/2017, Warszawa

Oprawa: twarda

Wydanie: I

Liczba stron: 520

ISBN: 978-83-8097-149-3

Strona wydawnictwa:  Wojna i więzienie wyd. Prószyński

Podsumowanie

Wojna i więzienie

Wojna i więzienie
  • 9/10
    Fabuła
  • 9/10
    Stylistyka
  • 9/10
    Wydanie

Zalety

  • Opis łagrowego życia i jego wpływu na ludzką psychikę
  • Rzetelny opis wydarzeń historycznych na terenie Polski
  • Dużo informacji historycznych dot. II wojny światowej

Wady

  • brak