19 grudnia 2020

Brytyjska fantastyka swoją popularność zaczęła zdobywać w okresie wiktoriańskim, która trwa nieprzerwanie po dzień dzisiejszy. Głęboko osadzone w północnych sagach, anglosaskich mitach oraz świadome nawiązywanie do twórczości poprzedników stały się wyznacznikiem brytyjskiej fantastyki, moim zdaniem jednej z najlepszych, po które mogą sięgać miłośnicy gatunku.

Brytyjskie powieści fantastyczne, chociaż pierwotnie pisanych dla dzieci (warto tu wspomnieć takie tytuły jak Przygody Alicji w Krainie Czarów, Czarnoksiężnik z Krainy Oz, seria o Harrym Potterze, Władca pierścieni czy Hobbit), również przyciągają dorosłych. Wiele dzieł określano mianem nie fantastyki lecz baśni lub bajki, jak miało to miejsce w przypadku Hobbita. Dopiero w 1923 roku termin „fantazjista” był używany do opisania postaci Oscara Wilde’a), który tworzył wszak fantastykę.

Brytyjska fantastyka to nie tylko J. R. R. Tolkien czy tez C. S. Lewis. Współcześni pisarze, tacy jak Terry Pratchett, Neil Gaiman, Douglas Adams, Philip Pullman, Rob Grant&Doug Taylor czy Susanna Clarke znakomicie wpisują brytyjskie tło kulturowe do swoich powieści i jednocześnie wyznaczają trend  rozwoju samego gatunku.

Brytyjskie powieści science-fiction redefiniują często najnowsze koncepcje i odkrycia pochodzące ze świata nauk ścisłych. Starsze utwory napisane w okresie zimnej wojny pozwalają prześledzić zależności polityki i literatury, ukazują też, jak strach przed zagładą znajdował swoje odbicie w kulturze popularnej. To także liczne dystopie, katastrofizm oraz powieść postapokaliptyczna tworzona pod wpływem teorii psychoanalitycznych. Prym wiodą takie nazwiska jak Arthur C. Clarke, David Mitchell, Doris Lessing, Richard Morgan, Ursula K. Le Guin czy John Brunner.

Brytyjski horror, którego podwaliny dała twórczość Edgara Allana Poe, Oscara Wilde’a oraz Howarda Phillipsa Lovecrafta często oscyluje wokół motywów związanymi z wampirami, demonami, duchami, wilkołakami, nawiedzonymi budynkami, kanibalami oraz zombie. Jeśli dodać do tego liczne sceny przemocy oraz gore (czyli te emanujące drastycznością i wywołujące u czytelnika obrzydzenie), to otrzymujemy literaturę grozy najwyżej klasy. Obecnie najbardziej rozpoznawalnym brytyjskim twórca horroru jest Graham Masterton, niemniej warto sięgać także do klasyków – H. P. Lovecrafta, Mary Shelley, Edgara Alana Poe, Roberta Louisa Stevensona  czy też Brama Stokera.

Podobnie jak w przypadku pozostałych zestawień, także tutaj miałam ogromny problem z wyborem konkretnych pozycji. Postanowiłam postawić na klasyki-klasyk i wybrać najważniejsze książki brytyjskiej fantastyki, jakie powinien znać każdy szanujący się czytelnik. Kolejność alfabetyczna.

1984 (George Orwell)

Akcja rozgrywa się w wyimaginowanej przyszłości, w roku 1984, kiedy znaczna część świata padła ofiarą wiecznej wojny, wszechobecnego nadzoru rządowego, historycznego negacjonizmu i propagandy. Wielka Brytania, znana jako Airstrip One, stała się prowincją totalitarnego superpaństwa o nazwie Oceania, rządzonego przez partię zatrudniającą Policję Myśli do prześladowania indywidualności i niezależnego myślenia. Wielki Brat, lider partii, cieszy się intensywnym kultem jednostki, mimo że może nawet nie istnieć.

Alicja w krainie czarów (Lewis Carroll)

Alicja w Krainie Czarów to jedna z najpiękniejszych powieści dla dzieci. Pełna niezwykłych przygód, ciekawych i zabawnych postaci, niesamowitych, fantastycznych zdarzeń. Tytułowa bohaterka przenosi się do świata, gdzie wszystko jest możliwe, pełnego tajemnic i zagadek. Przygody dziewczynki są piękną baśnią o dorastaniu, o poznawaniu świata, o otwartości na innych, wrażliwości.

Doktor Jekyll i pan Hyde oraz inne opowiadania (Robert Louis Stevenson)

Ceniony londyński lekarz Henry Jekyll uważa, że każdy nosi w sobie dwa przeciwstawne charaktery: jawną prawość i dobroć oraz skrywane zło, agresję i dążenie do destrukcji. Prowadzi doświadczenia chemiczne, które mają na celu wynalezienie eliksiru, radykalnie zmieniającego osobowość. Pod osłoną nocy doktor Jekyll zamienia się w okrutnego pana Hyde’a, który jest ucieleśnieniem zła. Jekyll, nie mogąc się pogodzić z czynami dokonywanymi przez siebie pod postacią Hyde’a, popełnia samobójstwo.

Dracula (Bram Stoker)

Jonathan Harker, młody, naiwny prawnik, wyrusza w podróż do Transylwanii na spotkanie z hrabią Dracula, który przymierza się do przyjazdu do Anglii. Na miejscu wychodzi na jaw, że ekscentryczny arystokrata nie jest tym, kim się wydaje być, a jego plany mają krwawy, zbrodniczy wymiar. Życie Jonathana zawisa na włosku. Tymczasem w Anglii Mina niecierpliwie wyczekuje powrotu narzeczonego.

Harry Potter (J. K. Rowling)

Cykl siedmiu książek o nastoletnim czarodziejem, Harrym Potterze, walczącym z czarnoksiężnikiem Lordem Voldemortem dążącym do zyskania nieśmiertelności i przejęcia władzy w świecie magii. Harry Potter reprezentuje liczne gatunki literackie, między innymi fantasy, powieść przygodową, powieść młodzieżową czy dreszczowiec. Zdaniem samej autorki, głównym tematem serii jest śmierć. W książkach pojawiają się w dużej mierze paralelizmy do chrześcijaństwa i problemy natury religijnej.

Frankenstein (Mary Shelley)

Angielski żeglarz Robert Walton utknął wśród arktycznych lodów. Pewnego dnia do jego statku dociera na saniach wycieńczony rozbitek: szwajcarski przyrodnik Wiktor Frankenstein. Gdy odzyskuje siły, rozpoczyna niesamowitą opowieść o najwspanialszym i najstraszniejszym dziele swego życia: ulepionej w laboratorium ludzkiej istocie, która obróciła się przeciwko niemu.

Kosmiczna odyseja (Arthur C. Clarke)

Akcja opowieści rozpoczyna się w czasach prehistorycznych. Następnie zostaje przeniesiona w rok 1999. Oba „czasy” łączy tajemniczy Monolit, który najpierw odkrywają przodkowie ludzi, a następnie w 1999 ludzie w kraterze Tycho na Księżycu. Podczas drugiego odkrycia Monolit wysyła sygnał radiowy w kierunku Japeta, księżyca Saturna. Z tego powodu półtora roku później (2001) w kierunku tej planety, na pokładzie statku „Discovery One”, wyrusza ziemska ekspedycja. Statek kontroluje sztuczna inteligencja, komputer HAL 9000, któremu zakazano ujawniać astronautom prawdziwy cel misji. Komputer uznaje, że ludzie stanowią przeszkodę w realizacji jego zadań. Osią powieści stają się zmagania astronautów z HALem.

Mechaniczna pomarańcza (Anthony Burgess)

Akcja powieści toczy się w przyszłości nieokreślonej i w mieście też nie całkiem określonym. Tylko nieliczne realia wskazują, może niechcący, że to Anglia czy Stany Zjednoczone i poniekąd Londyn raczej niż Nowy Jork. W późniejszej o ćwierć wieku adaptacji scenicznej autor wyraźniej powiedział, że miejscem akcji jest „jakaś stolica w nieprzewidywalnej przyszłości”, umieszczając zaś nad wejściem do baru jego rosyjską nazwę cyrylicą stwierdził, że może się to dziać również za Żelazną Kurtyną, ale od razu dodał, że ta cyrylica może być po prostu kaprysem projektanta szyldu.

Nowy wspaniały świat (Aldous Huxley)

W roku 2541 (czyli w 632 roku nowej „ery Forda”) obywatele Republiki świata powstają w rezultacie sztucznego zapłodnienia i klonowania. Od niemowlęcia poddawani są wszechstronnemu psychologicznemu i biologicznemu warunkowaniu – po to, by w wieku dojrzałym stać się cząstkami kastowej społeczności, złożonej z pozbawionych wyższych uczuć ludzkich automatów.

Opowieść wigilijna (Charles Dickens)

Książka ukazuje głębokie doświadczenie i przemianę skąpca Ebenezera Scrooge’a –  jest on samotnikiem, nielubiącym ludzi, a dbającym jedynie o pomnażanie swojego majątku. W noc wigilijną ukazuje mu się duch Jakuba Marleya – jego zmarłego partnera w interesach, cierpiącego pod ciężarem łańcucha win, który wykuł sobie za życia. Ta wizyta ma uchronić Scrooge’a przed podobnym losem. Duchy pokazują bohaterowi sceny z jego życia przeszłego, teraźniejszego i przyszłego. Przerażony wizją samotnej śmierci, Scrooge pojmuje beznadziejność takiego trybu życia i swego nastawienia do innych ludzi.

Podróże Guliwera (Jonathan Swift)

Guliwer to „lekarz pokładowy, a z czasem kapitan kilku statków”. Całe życie marzy o dalekich i fascynujących podróżach. Jego marzenie w końcu się spełnia! Guliwer dociera do miejsc, w których nigdy nie był: do krainy Liliputów, do Brobdingnag, do krain Laputa, Balnibarbi, Glubbdubdrib, Luggnagg i do Japonii, do kraju Houyhnhnmów. Podróżując przeżywa masę przygód, również niebezpiecznych.

Władca pierścieni (J. R. R. Tolkien)

Sauron, który we wcześniejszej epoce stworzył Jedyny Pierścień, by rządzić innymi Pierścieniami Mocy, chce go wykorzystać jako ostateczną broń w jego kampanii mającej na celu podbój i rządzenie całym  fantastycznym światem zwanym Śródziemem. Od rodzinnych początków w Shire, krainie hobbitów przypominającej angielską wieś, podążajamy wraz z grupą kilkunastu bohaterów pośród wszystkich krain Śródziemia. Ich główną misją jest zniszczenie tytułowego Pierścienia, jednak czy pokusa absolutnej władzy nie okaże się zbyt silna także i dla naszych protagonistów?

Wojna światów (Herbert George Wells)

Jak zachowują się ludzie – zarówno jednostki, jak i całe społeczności – w obliczu inwazji, która grozi masową zagładą? Kim jesteśmy dla najeźdźców i kim oni są dla nas? Jaką rolę odgrywają w tym nowe technologie? I co może nas uratować? Na te pytania próbuje odpowiedzieć Herbert George Wells w sposób wciąż atrakcyjny dla współczesnego czytelnika, a powszechne już chyba poczucie niepokoju, niepewności i zagrożenia sprawia, że „Wojnę światów” odbieramy jako powieść ciekawą i aktualną również w XXI wieku.