23 sierpnia 2020

Literatura niemiecka stanowi w rzeczywistości połączenie literackich dzieł Niemiec, Austrii oraz Szwajcarii, czyli niemieckojęzycznych krajów. Wybrałam dziesięć tytułów, które są godne uwagi głównie ze względu na poruszaną, często kontrowersyjną  i bulwersującą opinię publiczną tematykę. Moje zestawienie najlepszych powieści niemieckich opiera się zarówno na klasykach literatury, jak i na tytułach skierowanych do nieco młodszych czytelników.

Początki pierwszych niemieckich dzieł datuje się na VIII wiek, jednak statystycznemu polskiemu czytelnikowi mocno kojarzy się z okresem XVIII-wiecznym, czyli okresu burzy i naporu. To właśnie te klasyczne powieści literatury niemieckiej weszły do kanonu polskiej edukacji: wystarczy wspomnieć dzieła Johanna Wolfganga von Goethe’ego oraz Friedricha Schillera. A jednak germańscy pisarze mają o wiele więcej do zaaferowania niż tylko literaturę romantyczną.

Tuż obok tak znanych dzieł jak Blaszany bębenek G. Grossa czy też dzieła niemieckiego filozofa Karla Marxa, twórcy międzynarodowego socjalizmu oraz założyciela Międzynarodówki, często zapominamy, iż to właśnie w kraju nad Renem powstało wiele światowych dziecięcych bestsellerów, w tym Niekończąca się opowieść czy też cała seria książek o Winnetou. Nie brakuje także wielu laureatów literackiej nagrody Nobla, w tym Thomasa Manna, Herty Müller czy Petera Handke i Elfriede Jelinek, Austriaków tworzących w języku niemieckim.

Oto najlepsze powieści literatury niemieckiej! Kolejność alfabetyczna.

Berlin Alexanderplatz (Alfred Döblin)

Drobny przestępca, Franz Biberkopf, wychodzi z więzienia i rozpoczyna życie w półświatku. Kiedy jego mentor morduje prostytutkę, która była dla Biberkopfa ostoją, zdaje on sobie sprawę, że nie wyplącze się z kryminalnego towarzystwa. Akcja dzieje się w Niemczech lat 20., w robotniczych dzielnicach niedaleko Alexanderplatz, które cechują nędza, brak perspektyw, przestępczość i powstający nazizm.

Blaszany bębenek (Günter Grass)

Powieść opowiada historię Oskara Matzeratha – dziecka dojrzewającego w mieszczańskiej rodzinie niemieckiej w Wolnym Mieście Gdańsku końca lat 30. XX wieku. Oskar jest pod wpływem trzech kultur (kaszubskiej, niemieckiej i polskiej) i zdaje się mieć troje rodziców: Agnes Matzerath (Kaszubkę), Alfreda Matzeratha (jej męża Niemca) i Jana Brońskiego (Polaka, kuzyna i kochanka Agnes).

Najważniejszym przekazem powieści jest bunt młodego człowieka w skomplikowanym, przechodzącym dynamiczne zmiany świecie. Obserwując świat dorosłych, w mieście ścierających się kultur niemieckiej, polskiej i kaszubskiej bohater powieści nie akceptuje tego, czego jest świadkiem, Czasy Wolnego Miasta Gdańska, okres rozkwitu hitleryzmu i wojna są tylko dalekim tłem (choć mającym silny i dramatyczny wpływ na postawy bohaterów książki). Powieścią uznano za najważniejsze dzieło powojennej literatury niemieckiej. To pierwsza część tzw. „Trylogii gdańskiej”. W 1979 roku powstała ekranizacja w reżyserii Volkera Schlöndorffa, która zdobyła Oscara na najlepszy film nieanglojęzyczny.

Czarodziejska góra (Thomas Mann)

Książka opisuje losy młodego Niemca Hansa Castorpa, który przybywa w odwiedziny do swojego kuzyna, Joachima Ziemssena, przebywającego w sanatorium w Davos. Planowany 3-tygodniowy pobyt przedłuża się do 7 lat na skutek stwierdzonej przez lekarzy gruźlicy[1]. Hans dojrzewa w towarzystwie złożonym z nietypowych, przeciwstawnych osobowości, np. racjonalisty-humanisty-masona Settembriniego – włoskiego literata; klerykała, jezuity „w stanie spoczynku” Naphty. Settembrini reprezentuje filozofię i sposób myślenia Zachodu, Naphta – średniowieczne zainteresowanie złem, gnostycyzmem, mistyką i cielesnością. Wiodą oni walkę o duszę młodego Castorpa.

To uniwersalne studium codzienności, ludzkiej psychiki, paraboliczna, przejmująca opowieść o życiu, historia zamknięta w świecie, gdzie czas płynie inaczej i inaczej wygląda życie.

Doktor Faustus (Thomas Mann)

Książka oparta jest na motywie Fausta: tytułowy bohater podpisuje (lub wskutek choroby wydaje mu się, że podpisuje) pakt z diabłem, dzięki któremu zyskuje natchnienie do tworzenia sztuki. Aby jednak podpisanie paktu było możliwe, mimo swych zainteresowań muzycznych, oddaje się początkowo studiom filozoficznym, później zaś – teologii.

Lektor (Bernhard Schlink)

Piętnastolatek nawiązuje romans ze starszą od siebie kobietą, konduktorką tramwajową – Hanną. Chłopak zaczyna bywać w jej domu i częścią ich miłosnego rytuału staje się wspólne czytanie książek – on zostaje jej lektorem, ona dzięki niemu mniej dotkliwie znosi samotność. Niespodziewanie rozstają się na kilka lat, by ponownie spotkać się na sali sądowej. W trakcie procesu poznajemy mroczną przeszłość Hanny.

W samych Niemczech sprzedano 500 000 egzemplarzy, a książkę przetłumaczono na 39 języków. Jako pierwsza niemiecka książka znalazła się na pierwszym miejscu listy bestsellerów New York Timesa.

Niekończąca się historia (Michael Ende)

Historia chłopca, który poprzez pobyt w fantastycznej krainie odmienia życie swoje i swego ojca. Pewnego deszczowego dnia w małej księgarni 11-letni Bastian Baltazar Buks j znajduje książkę inną niż wszystkie. Nosi tytuł „Niekończąca się historia”. Kiedy ją otwiera, przenos się do cudownej krainy – Fantazjany. Wyruszasz w podróż, by ocalić jej mieszkańców. Ten magiczny świat bowiem stopniowo znika, pożerany przez mroczną Nicość. Dzieje się tak dlatego, że ludzie nie wierzą już w marzenia.

Na podstawie książki powstał film, rozpowszechniany w Polsce jako Niekończąca się opowieść. Film jest powszechnie znany także pod angielskim tytułem The NeverEnding Story. Powieść stała się w Niemczech także kanwą do przedstawień teatralnych, operowych i baletowych.

Noc długich noży (Hans Hellmut Kirst)

W małym miasteczku Feldafig Waldemar Wesel przygotowuje sześciu wybrańców – młodych członków SS do zadań specjalnych. Nagrodą za służbę są doskonałe warunki bytowe, wyższe stopnie służbowe, duże sumy na kontach bankowych i tylko jeden warunek: bezwzględne posłuszeństwo, każdy rozkaz musi być wykonany bez sprzeciwu. Nie tylko bezwzględne rozprawiają się z opozycją polityczną, ale biorą udział w zorganizowaniu pierwszego obozu zagłady dla Niemców pochodzenia żydowskiego jako wstęp do ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej.

My, dzieci z dworca ZOO (Christiane F.)

Szokująca relacja Christiane F., piętnastoletniej narkomanki z Berlina Zachodniego. Dziewczyna chciała, aby z zapisu magnetofonowego jej rozmów z dziennikarzami powstała ta książka, gdyż jak niemal wszyscy narkomani odczuwała przemożną chęć przełamania wstydliwej zmowy milczenia wokół plagi tego nałogu wśród dorastającej młodzieży. Załączone wypowiedzi matki Christiane oraz innych osób, z którymi się kontaktowała, mają służyć rozszerzeniu perspektywy i pomóc głębiej zrozumieć istotę problemu narkomanii.

To powieść dokumentalna, będąca tekstem spisanym z zapisu magnetofonowego z rozmów z Christiane Vera Felscherinow, młodą narkomanką z Berlina Zachodniego. Autorami tekstu są Kai Hermann i Horst Rieck, dziennikarze niemieckiego „Sterna”.

Siódmy krzyż (Anna Seghers)

Akcja książki rozgrywa się w Niemczech w 1937 roku. Autorka ukazuje zmiany, jakie zachodzą w społeczeństwie niemieckim od czasu przejęcia władzy przez faszystów. Podstawę fabuły stanowi ucieczka siedmiu więźniów z obozu koncentracyjnego Westhofen.

Siódmy krzyż to swoista historia elit niemieckich nie przewidujących skutków spełnienia się idei Adolfa Hitlera w rzeczywistości. Utwór zawiera krytykę państwa uniformizacyjnego.

Winnetou (Karl May)

Książka opisuje przygody dzielnego Indianina Winnetou oraz jego przyjaciela Old Shatterhanda na Dzikim Zachodzie. Jest tu wszystko, co niezbędne w takiej powieści – spiski, niebezpieczeństwa, pościgi, pojedynki i walki, bandyci i bohaterowie, tajemnica, zdrada, miłość i przyjaźń. Przygoda goni przygodę, a tempo akcji nie pozwala się nudzić.

Ten niezwykle popularny powieściopisarz niemiecki, znany głównie z powieści przygodowych o Dzikim Zachodzie, jest również autorem tak znanych tytułów jak Czarny Mustang, Old Surehand czy Old Shatterhand.