Portafortunas

Literatura brytyjska to nie tylko literatura Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii (Anglii, Szkocji i Walii), ale także Irlandii Północnej, Wyspy Man i Wysp Normandzkich. W związku z tym, iż Brytania była kolonialną potęgą, to jej literatura bardzo szybko rozpowszechniła się niemal na całym świecie. Nie ma chyba żadnej innej prozy, która tak bardzo wpłynęłaby na postrzeganie wartość i idei cywilizacji zachodniej.

Przypadki Robinsona Crusoe Daniela Defoe do końca XIX wieku były najczęściej wydawaną książką na świecie, zaś największą popularnością wśród czytelników cieszyły się kryminały Agathy Christie. Mimo tego miano najlepszej powieści brytyjskiej według BBC, według oceny 82 krytyków z całego świata (wyłączając to naukowców z Wielkiej Brytanii), zyskało Miasteczko Middlemarch George’a Eliota o życiu na prowincji z wielopłaszczyznową narracją i misternie utkaną fabułą. Z kolei za ojca wielkiej prozy brytyjskiej uznaje się Henry’ego Fieldinga, twórcę Josepha Andrewsa, Toma Jonesa i Amelii, jednak żadne z tych dzieł nie znajduje się na mojej liście. Dlaczego? Otóż są to dzieła hermetyczne, z pewnością ważne dla czytelników przesiąkniętych brytyjską kulturą, niemniej nie w pełni zrozumiałe przez odbiorców z innych krajów.

Celowo pomijam tutaj dzieła William Szekspira – tworzył on dramaty, a nie był autorem powieści. Przyznaję, że sam wybór najlepszych powieści brytyjskich przysporzył mi nie lada trosk, bowiem literatura brytyjska obfituje w tak ogromną liczbę wybitnych tytułów, iż trudno zamknąć się w ledwie kilkudziesięciu pozycjach. Żałuję, iż na liście nie znaleźli się moi ulubieni pisarze – David Mitchell oraz Ian McEwan, jednak na tle pozostałych tytułów ich dzieła nie są tak znaczące dla światowej literatury. Usunęłam także powieści fantasy oraz science-fiction, zasługują one bowiem na osobny ranking. Trzeba uczciwie przyznać, iż w przypadku literatury brytyjskiej tytułów jest tak dużo, iż nie wiadomo tak naprawdę od czego rozpocząć takie zestawienie.

Oto najlepsze powieści literatury brytyjskiej, pod względem czasowym szeroko zakrojone zestawienie, łączące w sobie klasykę oraz prozę współczesną. Kolejność alfabetyczna.

Dzieci Północy (Salman Rushdie)

Oto literacka alegoria zdarzeń przypadających na okres zarówno przed jak i po podziale Indii, co miało miejsce o północy 15 sierpnia 1947 roku. Protagonistą i narratorem jest Saleem Sinai, który odkrywa, iż wszystkie dzieci urodzone 15 sierpnia 1947, między 12 a 1 w nocy, są obdarzone specjalnymi mocami.

Jak zwykle u Rushdiego prawdzie historycznej towarzyszy tu fikcja, a postacie autentyczne spotykają się z wytworami imaginacji pisarza. W 1993 roku uznano ją za najlepszą powieść wyróżnioną Booker Prize w mijającym ćwierćwieczu XX wieku.

Duma i uprzedzenie (Jane Austen)

Książka ukazuje życie angielskich wyższych sfer na przełomie XVIII i XIX wieku. Niezbyt zamożni państwo Bennetowie mają nie lada kłopot – nadeszła pora, by wydać za mąż ich pięć dorosłych córek. Sęk w tym, że niełatwo jest znaleźć odpowiedniego męża na prowincji. Pojawia się jednak iskierka nadziei, bo oto posiadłość po sąsiedzku postanawia dzierżawić pewien młody człowiek, przystojny i bogaty.

Ciekawostka: w plebiscycie BBC z 2003 roku na ulubioną książkę brytyjskiego czytelnika Duma i uprzedzenie zajęła drugie miejsce, zaraz po Władcy Pierścieni.

Jądro ciemności (Joseph Conrad)

Pływając po rzece i zawijając do kolejnych zagubionych w dżungli portów, główny bohater i zarazem narrator był cichym świadkiem niezliczonych okrucieństw, aktów niesprawiedliwości i korupcji, powodowanych przez działalność europejskich kompanii. Tematycznie to powieść wybitnie brytyjska.

Jądro ciemności powstało pod wrażeniem ponurych aspektów kolonializmu, których Joseph Conrad doświadczył sam, odwiedzając Wolne Kongo w ostatnim ćwierćwieczu XIX wieku. Treść nawiązuje do tragedii Wolnego Państwa Kongo, prywatnej własności belgijskiego króla Leopolda II w latach 1885-1908.  Książka stała się częścią kanonu kultury zachodniej i posłużyła jako inspiracja dla wielu twórców w tym dla Francisa Forda Coppoli przy tworzeniu swojego wielkiego dzieła filmowego, „Czas apokalipsy”.

Księga dżungli (Rudyard Kipling)

Niezwykła historia Mowgliego, chłopca wychowanego przez wilki. Został on odbity tygrysowi, Shere Khanowi, i przyjęty do wilczej gromady. Nauczył się języka zwierząt i praw dżungli. Opiekują się nim przybrani wilczy rodzice oraz pantera Bagheera, zaś jego nauczycielem jest niedźwiedź Baloo. Mowgli dorasta wśród przyjaciół, ale liczy się z tym, że kiedyś będzie musiał rozprawić się z kulawym tygrysem, który nie daruje mu, że został ocalony przez wilki.

Kipling ukazał w książce społeczeństwo zwierząt niemal jako utopię w opozycji do społeczeństwa ludzi, zarazem nie idealizując mieszkańców dżungli. Dzieło wchodzi w skład literackiego zbioru dotyczą Indii, ich folkloru oraz indyjskich dżungli.

Okruchy dnia (Kazuo Ishiguro)

Narratorem książki jest Stevens, angielski kamerdyner, który wierność wobec pracodawcy i wypełnianie obowiązków stawia ponad wszystko. Swoje dotychczasowe życie w całości podporządkował służbie u lorda Darlingtona. Po śmierci chlebodawcy nadal prowadzi jego dom. Podczas krótkiego urlopu wyrusza samochodem do Kornwalii, by namówić do powrotu dawną gospodynię pannę Kenton. Rozpamiętuje minione lata. Proces analizy jest bolesny i przypomina budzenie się z długiego snu. Drobiazgowy Stevens odkrywa, że cała jego egzystencja była w istocie jedynie namiastką prawdziwego życia, że bezpowrotnie utracił szansę na osobiste szczęście.

Portret Doriana Graya (Oscar Wilde)

Historia Doriana Graya, który jako młody, naiwny chłopiec trafia do pracowni Bazylego Hallwarda. Malarz jest urzeczony niespotykanym pięknem młodzieńca i pragnie namalować jego portret. Tu też Dorian spotyka lorda Henryka, cynicznego bywalca salonów o dość niefrasobliwym podejściu do życia, którego lekko rzucane teorie głęboko zapadają w serce niewinnego Doriana, zmieniając diametralnie jego podejście do życia.

W pierwotnym wydaniu były obecne liczne aluzje homoseksualne, które w kolejnych edycjach zostały znacząco złagodzone lub wręcz usunięte. Oscar Wilde wyraził  tutaj swój pogląd na sztukę oraz uczynił książkę swoją duchową autobiografią.

Przypadki Robinsona Crusoe (Daniel Dafoe)

Książka opisuje dzieje Robinsona Crusoe, syna zamożnego kupca. Robinson nie chce wieść nudnego żywota jak jego ojciec, jako 17-latek ucieka z domu i zaciąga się na kolejne statki. Podczas jednej z wypraw jego statek rozbija się i Robinson jest jedynym ocalałym. Trafia na bezludną wyspę, gdzie, jak się okaże, spędzi następne dwadzieścia osiem lat. Klasyczna opowieść Defoe o przygodzie i izolacji, której nie sposób pominąć.

Targowisko próżności (William Makepeace Thackeray)

Nikt nie jest lepiej przygotowany do wielkiej kariery i walki o bogactwa od powabnej i bezwzględnej Becky Sharp. Pochlebstwa i podłe intrygi to jej domena, a wyrachowanie, z jakim nie cofnie się przed najgorszym nawet oszustwem, pozwala jej, na przekór mizernym korzeniom, piąć się po szczeblach drabiny społecznej. Tymczasem jej ckliwa przyjaciółka Amelia tęskni jedynie za grubiańskim wojakiem George’em, ignorując uczucia Dobbina, który jest jedyną szlachetną postacią w tym zgniłym świecie. Obie panie muszą torować sobie drogę przez życie pośród skrzącego się jarmarcznym blichtrem społeczeństwa Regencji, gdzie wojny ― zarówno te militarne, jak i rodzinne ― stanowią codzienność, a fortuny powstają równie szybko, jak upadają.

Wichrowe wzgórza (Emily Bronte)

Akcja Wichrowych Wzgórz rozgrywa się na przełomie XVIII i XIX w. Earnshaw, właściciel majątku Wuthering Heights, przywozi do domu bezdomnego, cygańskiego chłopca, którego znalazł na ulicach Liverpoolu i nakazuje własnym dzieciom traktować go jak brata. Pomiędzy przybyszem a małą Cathy rodzi się więź tak silna, że z czasem przestają się oni liczyć nie tylko z konwenansami, ale i z ludźmi, wśród których żyją. Namiętność Heathcliffa i Catherine obnaża mroczną stronę ludzkiej natury, jest mściwa, wszechogarniająca i dzika jak wrzosowiska Yorkshire. Bohaterowie powieści Brontë płacą za to najwyższą cenę, a za ich błędy musi odpokutować następne pokolenie.

Wielkie nadzieje (Charles Dickens)

Bohaterem powieści jest Pip, mały chłopiec wychowywany przez swoją siostrę i jej męża, kowala Joego. Pewnego dnia chłopczyk spotyka ukrywającego się przestępcę, który uciekł z więzienia. Pip zostaje poproszony przez niego o pomoc.

Utwór jest powieścią o dojrzewaniu, obrazującą dorastanie i przemianę moralną głównego bohatera. Dickens zamierzał opublikować dzieło od razu w formie książkowej. Do zmiany decyzji zmusił go jednak kryzys finansowy i aby uwzględnić potrzeby i możliwości finansowe różnych czytelników, powieść była publikowana zarówno w formie cotygodniowych odcinków, jak i ukazujących się raz w miesiącu zeszytów.

Władca much (William Golding)

Książka opisuje grupę chłopców, ocalałych z katastrofy samolotu, którzy znaleźli się na bezludnej wyspie. Rozbitkowie podejmują próbę zorganizowania własnych rządów i społeczności z dala od cywilizacji. Nieoczekiwanie próba ta kończy się tragicznie. Dzieci z dobrych domów, pozostawione sobie, zamieniają rajski krajobraz w prawdziwe piekło.

Tytuł odnosi się do hebrajskiego imienia demona Belzebuba, a właściwie Baal-Zevuv – pana much, używanego także jako jedno z określeń szatana, którego w powieści obrazuje wbita na kij głowa dzikiej świni. Książka w alegoryczny sposób mówi o upadku kultury stworzonej przez człowieka.

Z dala od zgiełku (Thomas Hardy)

Prowincja dziewiętnastowiecznej Anglii. Betsaba Everdene dziedziczy po wuju farmę. Postanawia sama zająć się gospodarstwem, nie czekając na księcia z bajki. Jej uroda oraz niezależność działają jednak na mężczyzn jak magnez. O względy dziewczyny zabiega trzech dżentelmenów, każdy o silnej osobowości. Jest wśród nich Gabriel Oak – poczciwy farmer, właściciel ziemski William Boldwood oraz Francis Troy –  sierżant królewskich dragonów, kobieciarz i hulaka.