Gdy sześćdziesięcioletnia Elena Greco dowiaduje się od syna swojej najlepszej przyjaciółki, Rina, że Raffaella, zwana pieszczotliwie Lilą, znika nagle bez śladu i zabiera ze sobą wszystkie rzeczy, w ogóle nie robi to na niej wrażenia. Zbywa panikującego chłopaka, zaparza filiżankę kawy i łamie daną dawniej obietnicę swojej przyjaciółce, zaczynając opisywać ich wspólną historię, cofając się do Neapolu lat 50. XX wieku.
Czytelnik poznaje dwie główne bohaterki powieści Eleny Ferrante zatytułowanej Genialna Przyjaciółka: pierwsza z nich to zarazem główna narratorka, wspomniana Elena Greco, córka woźnego w miejskim magistracie oraz matki, która zmaga się ze swoją niepełnosprawną nogą. Jej najlepszą przyjaciółką jest Raffaella Cerullo, córka szewca, która wraz z bratem pomaga ojcu w prowadzeniu niewielkiego zakładu szewskiego. Dziewczynki uczęszczają do pobliskiej szkoły wraz z innymi dziećmi z okolicy, które także należą do biedniejszej warstwy społecznej: Ada i Antonio Cappuccio (bardzo biedna rodzina tragicznie zmarłego tragarza), Nino i Marisa Sarratore (rodzina kolejarza poety), Enzo Scanno (rodzina handlująca owocami), Manuela i Marcello Solara (właściciele cukierni) oraz Gigliola Spangnuolo (rodzina cukiernika). Na tle dzielnicy wyróżnia się jedynie ród Dona Achille Carraciego, którego dziewczynki uważają za wcielenie potwora z bajek, a sąsiedzi oskarżają o lichwiarstwo i przejmowanie interesów. Na kolejnych kartach opowieści poznajemy ich zmagania ze szkolnymi obowiązkami, nieprzychylnością rodziców wobec dalszej edukacji czy tragicznymi wydarzeniami, które dotykają całą lokalną społeczność.
Niewątpliwie do największej zalety powieści Eleny Ferrante jest ukazanie, bez zbędnego koloryzowania, codzienności neapolitańskich biedaków oczami dorastającego dziecka. Elena Greco i jej przyjaciele postrzegają świat tak, jak dzieci: nie rozumieją wielu rzeczy i sąsiedzkich zależności. Dla nich świat jest niemal czarno-biały i nie ma w nim miejsca na coś skomplikowanego. W dziecięcych wyobrażeniach wielka fortuna może trafić się człowiekowi w ciągu kilku dni, a wspólna przejażdżka samochodem z chłopakami wyrasta na miarę złego prowadzenia się. Z drugiej strony wszystko, co w oczach dorosłych dzieli ludzi na dwa obozy: sława, pieniądze, honor czy znajomości, nie przeszkadza dwóm dziewczynkom w nawiązaniu prawdziwej przyjaźni. W Genialnej przyjaciółce poznaje dzieje przyjaźni Eleny i Lili od szkolnych czasów aż do 16. urodzin, które kończą się ślubem jednej z nich.
Stylistyka Ferrante przypomina nieco tę znaną z XIX-wiecznych powieści: akcja toczy się swoim własnym torem, bez pośpiechu i bez zbędnej dramaturgii. Siła utworu kryje się w intymności opowiadanych zdarzeń, niemal jakby czytało się pamiętnik młodej dziewczyny. Ciężko przejść obojętnie wobec pozornie tak błahych rzeczy ja utrata ukochanej lalki lub też zaprojektowanych butów. Nic nieznaczące przedmioty urastają w oczach bohaterek niemal do rangi symboli, które determinują ich dalsze życie.
Przyjaźń obu dziewczynek nie opiera się na czystym, pełnym niewinnego piękna uczuciu. To raczej relacja oparta na mieszaninie miłości, nienawiści, zawiści i podziwu. Niewątpliwie to Lila wiedzie prym w tej przyjaźni, a Elena nieustannie próbuje ją tym dogonić. Uzależnia swoją samoocenę i wartość od tego, jak postrzega ją Cerullo, która tak naprawdę jest niczym niespętanym dzikim duchem, którego nie sposób w żaden sposób ujarzmić, nie są w stanie zrobić tego ani szkoła, ani rodzice ani nawet bliska jej Elena.
Warto kilka słów poświęcić samej autorce, bo tak naprawdę to nie wiadomo, kto się kryje pod tym imieniem i nazwiskiem. Do swego włoskiego wydawcy zgłosiła się z prośbą o zachowanie anonimowości: nie promuje swoich książek na spotkaniach autorskich, nie wiadomo tak naprawdę, kim jest, gdzie mieszka i jak wygląda. Autorka cała uwagę kieruje w stronę swoich prac. Istnieje kilka hipotez, co do jej osoby: że to wykształcona, samotna pisarka i zarazem matka wychowana w Neapolu lub też kilku pisarzy, którzy pod jednym pseudonimem tworzą ciepłą i jednocześnie głęboko przejmującą włoską sagę.
Na podstawie pierwszego tomu powstał serial HBO o takim samym tytule. Po emisji ośmiu odcinków zdecydowano o ekranizacji drugiego tomu zatytułowanego Historia nowego nazwiska.
Reasumując, Genialna przyjaciółka Eleny Ferrante to bardzo ciepła, przejmująca i jednocześnie wciągająca opowieść o biednej, włoskiej społeczności i jej walce o lepszy byt. To historia pięknej, chociaż trudnej przyjaźni dwóch kobiet, jakiej na próżno szukać we współczesnej literaturze. Gorąco polecam!
Na cykl neapolitański składa się:
Genialna Przyjaciółka
Historia nowego nazwiska
Historia ucieczki
Historia zaginionej dziewczynki
Pattyczak
Tytuł: Genialna przyjaciółka
Autor: Elena Ferrante
Seria: Cykl neapolitański, tom I
Tytuł oryginalny: L’Amica Geniale 2011
Tłumaczenie: Alina Pawłowska-Zampino
Wydawnictwo: Sonia Draga
Data i miejsce wydania: 27/11/2018 Warszawa
Oprawa: miękka
Wydanie: I
Liczba stron: 367
ISBN: 978-83-8125-424-3
