Jakiś czas temu zetknęłam się z teorią, iż popkulturowy rynek potrzebuje co kilka lat wypuścić jakiś wielki hit, bowiem konsumenci nie znoszą próżni i brak produkcji kolejnych książkowych bestsellerów fatalnie wpływa na zyski wielkich koncernów filmowych. Światowym fandomem szeroko pojętej fantastyki zawładnął już cykl Harry’ego Pottera, potem trylogia Zmierzch, a ostatnimi czasy seria Martina Saga pieśni lodu i ognia (znana szerzej jako Gra o tron). I nie powinno nikogo dziwić, że jak grzybów po deszczu na fali popularności wyrósł szereg książek tematycznie ściśle powiązanych ze średniowiecznym epic fantasy. Tym razem Henry Jacoby i William Irwin postanowili połączyć z pozoru dwa sprzeczne elementy: fascynujący świat fantasy z klasyczną nauką, jaką jest filozofia.
Gra o tron i filozofia to zbiór esejów, w których różnorodni autorzy analizują poszczególne sceny, bohaterów i wyznawane przez nich poglądy w kontekście teorii klasycznej filozofii. Książka należy do cieszących się ogromnym zainteresowaniem na Zachodzie serii łączących kulturę masową z naukową wiedzą, mającej na celu popularyzację etyki (oryginalny cykl nosi nazwę The Blackwell Philosophy and Pop Culture Series i Popular Culture and Philosophy; na dzień dzisiejszy wyszło już ponad 50 tomów odnoszących się do świata filmu, muzyki, telewizyjnych seriali). Omawiana pozycja składa się z pięciu rozdziałów zatytułowanych najsłynniejszymi bodaj cytatami z sagi: „W grze o tron zwycięża się albo umiera” – traktuje o sposobach zdobywania władzy w Westeros; „Czego się nie robi z miłości” – ocenia morale lorda Starka, królowej Cersei i innych; w „Nadchodzi zima” (ach, jak ciśnie mi się na język angielskie „Winter is coming”!) opisane zostały metafizyczne aspekty sagi, takie jak obecność upiorów i wilkorów, istnienia obok siebie magii i nauki oraz problemu politeizmu bogów starych i nowych. Przedostatnia część „Kto wydaje wyrok, sam powinien go wykonać” porusza kwestię braku moralnej odpowiedzialności tymczasowych zwycięzców i pokonanych w walce o tron Westeros, zaś finalny „Zadajesz cios ostrym końcem” analizuje problem przeznaczenia i wolności wyboru w różnorodnym znaczeniu: miłości, seksualności, władzy i obłędu.
Na początku lektury ogromnie raziło mnie sztywne dostosowywanie znanych z historii filozofii teorii do konkretnych scen i postaci z Gry o tron, bowiem wydawało mi się ono zbytnio naciągane. To uczucie towarzyszyło mi przez cały czas, ponieważ uważam, iż pisarz nie posiada moralnego prawa stawiania kropki nad „i”, jeśli w podanej analizie historia danego bohatera nie została jeszcze w pełni zamknięta (zaś biorąc pod uwagę wiek autora i częstotliwość wydawania kolejnych części, mam spore wątpliwości, czy Martin będzie w stanie skończyć sagę przed swoją śmiercią). Za częściowe usprawiedliwienie mogę poczytywać fakt, iż większość współautorów esejów jest etatowymi pracownikami uniwersyteckich katedr filozoficznych lub czynnie związana z naukami politycznymi. W tym miejscu podkreślę, iż ma to ogromne znaczenie dla omawianego tomu, bowiem wszystkie eseje posiadają wysoki poziom merytoryczny podparty liczną bibliografią naukową.
Pojawia się pytanie – do jakiego stopnia, a raczej, jakie tomy obejmuje analiza filozofii mieszkańców Westeros? Tutaj się nieco rozczarowałam, bowiem mimo zapowiadanych spoilerów aż do piątego tomu, większość tekstu odnosi się do pierwszych dwóch części Gry o tron, a raczej ich telewizyjnych odpowiedników. To właśnie do akcji fabularnej serialu odwołują się współautorzy: interpretują jej powiązania z realnymi wydarzeniami polityczno-historycznymi, których czytelnicy nie są do końca świadomi. Nie wchodzą tak głęboko w mitologię sagi, jak to sobie na początku wyobrażałam. Z jednej strony to pozycja przeznaczona dla wiernych fanów twórczości Martina, zaś z drugiej posiada ona wszystkie możliwe wady tego typu książek napisanych na potrzeby rynku (zawsze znajdzie się jakaś nieopisana scena czy postać lub zostanie pominięty dany aspekt, jaki mógł zaważyć na odbiorze tekstu u czytelnika). Drugą kwestię stanowi dorobek filozofów, do których odwołują się twórcy i muszę przyznać, że to imponująca lista najsłynniejszych myślicieli, tych dawnych jak i współczesnych: Hobbesa, Grice’a, Machiavelliego, Nietzschego, Platona, Rachela, Singera, Kartezjusza, Foucault, Pascala, Arystotelesa i innych. Redaktorom i współautorom esejów udało się uniknąć nadmiernej przesady, tak więc Gra o tron i filozofia w obiektywny, przystępny i, najważniejsze, równy sposób wykorzystuje filozofię i elementy fabularne sagi.
Książka Jacoby’ego i Irwina potwierdza starą prawdę – aby zdobyć świat, należy najpierw posiąść odpowiednią wiedzę. Sugeruje to nawet podtytuł zbioru (Słowo tnie głębiej niż miecz), bowiem umiejętności logicznego myślenia w połączeniu z zimnym racjonalizmem pozwalają na skuteczną obronę przed wrogami i zachowanie spokoju w walce o ideały i postawione cele (bez względu na to, czy są moralne z punktu widzenia całego społeczeństwa, czy też uchodzą za podłe i egoistyczne). Gra o tron i filozofia jest dowodem na to, iż światowa fantastyka to nie tylko czysta rozrywka pozbawiona intelektualnej sfery, na przekór wielu krytykom literackim bogato wyposażonej w symboliczne znaczenia i posiadającej liczne powiązania metatekstualne z dziełami światowej literatury. Pozycję przeznaczono dla sceptyków, którzy nadal nie wierzą w możliwość łączenia kultury popularnej i wysokiej, a jeśli ktoś sądzi inaczej, to mogę to tylko podsumować wielokrotnie powtarzanymi przez Ygritte słowami „You know nothing, Jon Snow”.
Pattyczak
Tytuł: Gra o tron i filozofia. Słowo tnie głębiej niż miecz
Tytuł oryginalny: Game of Thrones and Philosophy
Autor: Henry Jacoby, William Irwin
Projekt okładki: Anna Mitka
Wydanie: I
Tłumaczenie: Arkadiusz Romanek
Wydawnictwo: Helion
Data i miejsce wydania: 2013, Gliwice
Oprawa: miękka
Liczba stron: 312
ISBN: 978-83-246-5221-1
