Marcin Gutowski podjął się niełatwego zadania. Przedstawienie codziennego życia mieszkańców Izraela w skomplikowanym dla Europejczyka kulturowo-politycznym kontekście sprawia, iż bardzo łatwo popaść posługiwanie się stereotypami i kalkami, gubiąc się pośród licznych ścieżek tego ogromnego labiryntu, jakim jest Erec Israel. Na szczęście autor wybrnął obronną ręką, bowiem jego Święta Ziemia. Opowieści z Izraela i Palestyny jest pozycją wybitną i warto uwagi każdego czytelnika.
Zbiór ponad setki krótkich historii podzielonych jest na kilka rozdziałów, które zostały poprzedzone mapką Jerozolimy i bliskowschodniego kraju. Na niewielkim skrawku ziemi mieszkają ludzie różnego wyznania i różnej narodowości. Wbrew pozorom, ów mapka jest bardzo przydatna podczas lektury, bowiem pozwala czytelnikowi na uzmysłowienie, jak ogromnym tyglem kulturowym i narodowościowym jest chociażby sama Jerozolima.
W przeciwieństwie do twórczości Pawła Smoleńskiego (Arab strzela, Żyd się cieszy; Izrael już nie frunie; Bałagan. Alfabet izraelski), reportaże Gutowskiego nie zawierają błędów merytorycznych, dziennikarz radiowej Trójki przytacza rzetelne fakty oraz wydarzenia historyczne. Nie opowiada się za żadną ze stron, tylko głos oddaje swoim bohaterom, mieszkańcom współczesnego Izraela, mieszkańców wieży Babel. A jest ich nie mało: od pro-palestyńskich Żydów, izraelskich Arabów, fanatycznych chrześcijan, ateistycznych mieszkańców kibucu, bahaistów z Góry Karmel aż po chasydów negujących istnienie państwowości samego Izraela. Gutowski dobiera swoich rozmówców według ciekawego klucza sprawiając, iż zawarte w Świętej Ziemi historie wciągają i zarazem wzbudzają ogromną chęć, by porzucić dotychczasowe życie, udać się do Izraela i na własnej skórze doświadczyć tego bogactwa wrażeń i ludzkich zachowań.
„Jeruszalaim. Miasto żydów” przedstawia ogromny rozdźwięk, jaki panuje wśród Izraelczyków. Czasami walczą z odgórnie narzuconymi normami religijnymi, zaś niekiedy gorąco ich bronią; chasydzi godzinami toczą dyskusje na temat bezbożności tego kraju; młody homoseksualista pragnie aktywnie uczestniczyć w życiu religijnym mimo swojej orientacji seksualnej; o nalotach na miasto i ciężkiej służbie wojskowej, a także o budowaniu kultury żydowskiej opartej na teatrze, malarstwie i literaturze – to tylko nieliczne tematy, jakie nadmieniają w swoich opowieściach Izraelczycy.
„Wybrzeże. Kraina sabrów”. Sabra to osoba, która mieszkała na ziemiach Erec zanim powstało samo państwo żydowskie. To oni, w przeważającej części potomkowie europejskich Żydów, zakładali pierwsze miasta, walczyli z nieprzyjaznymi tubylcami i ciężką pracą, dzień po dniu, budowali potęgę swego kraju. Gutowski rozmawia z osadnikami o ich odczuciach wobec przyjezdnych, o potrzebie ogromnej siły i determinacji, jaka jest niezbędna w codziennym życiu, a także o pierwszych kibucach, jesziwach oraz przeżytych wojnach.
„Terytoria. Ziemia Palestyńczyków” – to tutaj można zapoznać się z mrożącymi krew w żyłach historiach o islamskiej propagandzie oraz marzeniach małych Palestyńczyków. Część z nich amatorsko nagrywa radiowe wywiady i tłumaczy je na język angielski, by wykazać, jak wielką propagandę sieją muzułmańscy mówcy i najważniejsi politycy, namawiając do mordowania Izraelczyków i wyniszczania ekonomicznego państwa. Potem głos zyskuje młody człowiek, który codziennie musi stać w kolejce na przejściu granicznym przez wiele godzin, by móc pójść do pracy i zarobić na chleb na biednych i schorowanych rodziców. Spośród tych wszystkich opowieści największe wrażenie robi sen kilkuletniego chłopca, któremu śniło się, iż mur oddzielający Erec Israel od Strefy Gazy był zrobiony z czekolady i wraz ze swoimi przyjaciółmi poszedł go zjeść, burząc w ten sposób podział między Żydami a Palestyńczykami.
„Jerozolima. Miasto chrześcijan” to niezwykłe historie wierzących osób: o ich często skomplikowanej drodze do odnalezienia istoty chrześcijaństwa; walce z uprzedzenia i stereotypami, aby pomóc biednym dzieciom różnych wyznań; bezinteresownej pomocy bogacza, który wręczył tysiąc dolarów polskim zakonnicom, by dalej mogły prowadzić przytułek dla ubogich, a także o księdzu, który prowadzi msze po hebrajsku dla katolików i mesjanistycznych żydów.
„Negew. Dziedzictwo ludzi pustyni” niesie ze sobą bardzo osobliwe dzieje tamtejszych mieszkańców. Pewna para postanowiła osiedlić się na pustyni. Spotkali się z niezrozumieniem ze strony najbliższych i urzędników, a mimo to uparli się, by zamieszkać w odosobnieniu. Z czasem dołączyły do nich kolejne rodziny, tworząc nowe miejsce na mapie Izraela. Co ciekawe, głusi Beduini oraz afrykańscy Hebrajczycy także tworzą społeczność ludzi pustyni.
„Galilea. Raj wolnych duchów” – to tutaj zamieszkują Czerkiesi, wojowniczy naród wywodzący się z Kaukazu. Z kibucnikami dzielącymi się dobrowolnie majątkiem, egzystencji dawno rozdzielonych przyjaciół, z których jeden jest chasydem a drugi katolickim księdzem, dziećmi z zespołem Downa i ciągle żywym stereotypie matki-Polki rozmawia Gutowski.
„Al.-Kuds. Miasto muzułmanów”, ostatni rozdział opowieści, poświęcony jest codziennemu życiu wyznawców Allaha. Zakupy samotnej matki na orientalnych straganach, walce o utrzymanie posady uniwersyteckiej, muzułmaninie pracującym w żydowskiej administracji, nielegalnych powietrznych akrobacjach młodych ludzi – to wszystko przewija się na kartach Świętej Ziemi.
Krótkie, aczkolwiek bardzo sugestywne i nasycone emocjami pozwalają chociaż w niewielkiej części doświadczyć złożoności konfliktów, jakie panują na tamtych terenach. Gutowski niczego nie tłumaczy, nie próbuje też w jakikolwiek sposób przemycić swoich racji lub przemyśleń dotyczących danej sytuacji. Ocenę zostawia tylko i wyłącznie odbiorcy, nie wskazując w żaden sposób ścieżki interpretacyjnej. Dziennikarz pozwala mówić ludziom i ich emocjom,. Sam zaś chowa się w tle tego wszystkiego, w pełni oddając głos temu miejscu i jego niezwykłym mieszkańcom. To podróż, która łamie stereotypy i otwiera oczy na całkowicie inną perspektywę.
Pattyczak
Tytuł: Święta Ziemia. Opowieści z Izraela i Palestyny
Autor: Marcin Gutowski
Wydawnictwo: Znak
Data i miejsce wydania: 18.03.2015, Kraków
Oprawa: miękka
Wydanie: I
Liczba stron: 450
ISBN: 978-83-240-3390-4
Recenzja ukazała się pierwotnie na portalu Gildii:
https://www.literatura.gildia.pl/tworcy/marcin-gutowski/swieta-ziemia/recenzja
