Portafortunas

Zakończenie II wojny światowej przyniosło istotne zmiany w rodzinie Gradowów. Najstarszy syn Borysa, Nikiticza Gradow, zginął na wojnie, a jego wnuk powrócił z niej jako dywersant GRU, który działał na terenie ziem polskich. Świat powoli leczył wojenne rany i próbował na gruzach zbudować nowy porządek. ZSRR oddzielił się od świata żelazną kurtyną i podjął pracę nad stworzeniem bomby atomowej. Gdy pieczę nad nowym projektem przydzielono Ławrientijowi Berii, świat stanął w obliczu nowej, zimnej wojny. Rozpoczął się wyścig zbrojeń i machina propagandy wytoczyła najcięższe działa, aby zadać wizerunkowy cios po drugiej strony kurtyny, a radzieckiemu społeczeństwu dać dowód wyższości socjalistycznej polityki. Banalne? Oczywiste?  Owszem, ale kiedy 1989 roku Aksionow pisał o tym w swojej powieści, nie można było o tym mówić publicznie.  I owe wydarzenia polityczne, społeczne i kulturowe stają się głównym tłem dla finałowego tomu Sagi Moskiewskiej.

Jakże smutna i zarazem boleśnie prawdziwa jest opowieść o rodzinie Gradowów pióra Aksionowa Wisilija. Drugi tom Sagi moskiewskiej to opowieść rozgrywająca się na tle wielkich przemian politycznych, obyczajowych i społecznych w Związku Radzieckim, ale też i na całym świecie. W latach 30-tych XX wieku w Niemczech do władzy dochodzą narodowi socjaliści pod wodzą Hitlera, a w Rosji Stalin przeprowadza czystki w armii. Wielu wybitnych dowódców wojskowych traci życie lub jest zsyłanych do łagrów, gdzie poznają „marksizm praktyczny” oraz „fabrykę śmierci – świątynię grzechu pierworodnego” (słowa Kiryła, brata Nikity Gradow). Oskarżony o spisek przeciwko Stalinowi Nikita Gradow i jego żona Weronika, jako towarzyszka wroga ludu, zostają osądzeni i skazani na wieloletni pobyt w łagrze. Do tego piekła na Ziemi dołącza także Kirył Gradow- zwolennik Buchariana, śmiertelnego wroga Stalina. Armia Związku Sowieckiego zostaje pozbawiona  doświadczonych dowódców wojskowych, a Stalin i jego otoczenie żyją w błogiej ułudzie wiary o nieagresji podpisany między Niemcami a ZSRR. Bańka mydlana pęka w czerwcu 1941 roku, kiedy to Niemcy napadają na Związek Sowiecki a Stalinowi brakuje przywódców, którzy mogliby stanąć w obronie ojczyzny. „Ojciec narodu” chowa się w daczy pod Moskwą, a naziści zdobywają krok po kroku radziecką ziemię. W obliczu zmierzającej klęski Stalin i jego najbliżsi…

W 1925, ósmym roku rewolucji, Michaił Bułhakow został zaproszony na urodzinowe przyjęcie do rodziny Gradowów. Uroczystość miała miejsce w podmoskiewskim Srebrnym Borze, a jubilatką była Mary, żona profesora Borysa Gradowa (uznanego chirurga, którego pacjentami są członkowie najwyższej władzy ZSRR) i matka trojga ich dorosłych dzieci: Nikity – dowódcy Armii Czerwonej, Kiryła – dogmatycznego marksisty utożsamiający się z proletariatem robotniczo-chłopskim oraz Niny, awangardowej poetki, zwolenniczki Lwa Trockiego walczącego z Józefem Stalinem o władzę w partii i nad całym Związkiem Sowieckim. Małżeństwo Gradów przynależy do przedrewolucyjnej rosyjskiej inteligencji, z wartościami opartymi na moralności i zasadach dobrego wychowania. Z kolei ich dzieci są pod silnym wpływem dokonań rewolucyjnych na tle obyczajowym oraz kulturowym. Zderzenie tych dwóch światów, starych i nowych obyczajów, wartości i spojrzenia na człowieka stanowi początek historii Wasilija Aksionowa zatytułowanej Saga moskiewska. W trakcie przyjęcia Borys Gradow zostaje wezwany do szpitala, aby zoperować komisarza ludowego (Frunza), niezbyt cieszącego się poparciem ze strony Stalina. Profesor jest lekarzem z dziada pradziada ( i to dosłownie, bowiem to trzecie pokolenie fascynujące się medycyną) dla którego każdy pacjent, bez względu na status społeczny, ma takie samo prawo do zachowania godności i do ratowania jego życia za wszelką cenę. Kiedy mężczyzna orientuje się, że Frunze ma…