Wraz z atakiem Trzeciej Rzeszy na Rzeczpospolitą rozpętało się piekło. Straty ponieśli wszyscy obywatele, bez względu na płeć, wiek czy wyznawaną religię, niemniej grupą, która ucierpiała najbardziej, były dzieci. Małe, bezbronne sieroty, niepotrafiące odnaleźć się w wojennej rzeczywistości, nie mogły liczyć na czyjąkolwiek pomoc. O ile w przypadku polskich dzieci istniało większe prawdopodobieństwo, że znajdą dom u innych Polaków, tak ogromna grupa żydowskich sierot została pozostawiona na pastwę losu.
Z pomocą nieoczekiwanie przyszły im żeńskie klasztory. Nie dotyczy to tylko kilku wybranych zgromadzeń, lecz prawie dwustu różnorodnych zakonów, które w spontanicznym akcie miłosierdzia postanowiły udzielić pomocy żydowskim sierotom – nie tylko materialnej, lecz przede wszystkim psychicznej. Dzieci żydowskie w klasztorach stanowią szczegółową analizę humanitarnej działalności zakonnic podczas okupacji, poruszającą problemy bytowe ukrywanych sierot, ich stanu psychicznego oraz przede wszystkim motywacji ratujących je kobiet.
Kierując się dokumentami (w tym dziennikami Emanuela Ringelbluma) i licznymi wywiadami z byłymi wychowankami zakonnic, Ewa Kurek zebrała imponującą liczbę 190 klasztorów, które w mniej lub bardziej widoczny sposób starały się poprawić los żydowskich sierot. Tym, co wyróżnia Dzieci żydowskie w klasztorach spośród innych pozycji i wspomnień tego typu, jest aparat naukowy badań autorki, bowiem każde stwierdzenie czy wysunięta teoria są odpowiednio udokumentowane przypisem. Opatrzona wstępem prof. Jana Karskiego, książka Kurek jest esencją jej naukowych zainteresowań, jakie stanowią relacje polsko-żydowskie w okresie II wojny światowej (autorka posiada tytuł doktora nauk humanistycznych w zakresie historii, zaś omawiana pozycja zawiera meritum jej rozprawy doktorskiej).
Lwią część tekstu stanowią relacje i listy byłych wychowanków, którzy przytaczają szczegóły życia wśród chrześcijanek, bez pominięcia takich detali jak pora obiadu czy rodzaj zabaw ruchowych. Ich wspomnienia nie dotyczą jedynie samego okresu przebywania w ochronkach i internatach, zawierają także ich dalsze dzieje po opuszczeniu zakonnych zakładów (można pokusić się o stwierdzenie, że stanowią jednocześnie najciekawszą część książki). Dzieci żydowskie w klasztorach nie są stronniczą relacją – uwzględniają również perspektywę dzieci polskich znajdujących się pod opieką sióstr, które niejednokrotnie narażały swoje życie, by móc ratować swoich żydowskich kolegów.
Co ciekawe, żadna z zakonnic nie przymuszała swego podopiecznego do przyjęcia chrztu czy też nie narzucała zwyczajów typowych dla chrześcijan, w pełni szanując odrębność religijną sierot. Z kolei tym, co najbardziej uderza w świadectwach żydowskich dzieci, jest wszechobecny strach, którego nie pozbyły się długo po zakończeniu działań wojennych. Bały się one nie tylko Niemców, ale początkowo nawet rówieśników czy zakonnic, które wyciągnęły do nich pomocną rękę. Bez zbędnych ubarwień czy oceniania, proste w przekazie historie wychowanków niejednokrotnie zasmucają, ale dają również nadzieję, że pomoc może przyjść z najmniej nieoczekiwanej strony.
Autorka podkreśla szereg złożonych czynników, które wpłynęły na stosunki polsko-żydowskie oraz przede wszystkim na taką, a nie większą liczbę uratowanych Żydów. Należy brać pod uwagę czasy, w jakich przyszło zakonnicom udzielać pomocy. Podczas wojny kościół katolicki poniósł ogromne straty ze strony niemieckich i rosyjskich okupantów – zamykano klasztory i ochronki, zwalczano wszelkie przejawy życia religijnego, zaś duchownych niejednokrotnie rozstrzeliwano podczas egzekucji. Mimo tych przeciwności, około 75% ówczesnych klasztorów i instytucji z nimi związanych udzieliło pomocy żydowskim sierotom.
Książka Ewy Kurek to bardzo rzetelne, opatrzone aparatem naukowym studium o konspiracyjnej roli i poświęceniu sióstr zakonnych w ratowaniu dzieci. Osoby, które sięgną po tę pozycję, z pewnością się na niej nie zawiodą.
Pattyczak
Autor: Ewa Kurek
Wydawnictwo: Replika
Miejsce wydania: Zakrzewo
Wydanie polskie: 11/2012
Liczba stron: 380
Format: 145×205 mm
Oprawa: miękka ze skrzydełkami
ISBN-13: 9788376742175
Wydanie: I
Cena z okładki: 34,90 zł
Wydawnictwo: Replika
Miejsce wydania: Zakrzewo
Wydanie polskie: 11/2012
Liczba stron: 380
Format: 145×205 mm
Oprawa: miękka ze skrzydełkami
ISBN-13: 9788376742175
Wydanie: I
Cena z okładki: 34,90 zł
Recenzja ukazała się pierwotnie na portalu Gildii Literatury: https://www.literatura.gildia.pl/tworcy/ewa-kurek/dzieci-zydowskie-w-klasztorach/recenzja
