Portafortunas

Trzy lata trwało, zanim dziennikarzowi lubelskiego oddziału Gazety Wyborczej, Piotrowi Pawłowi Reszce, udało się w pełni przygotować literacki reportaż dotyczący poszukiwań żydowskiego złota na terenie poniemieckich obozów zagłady w Sobiborze i w Bełżcu.

David Cesarani w młodości należał do izraelskiego, pacyfistycznego ruchu i pracował w jednym z kibuców. Swą karierę rozpoczął na brytyjskich uniwersytetach, poświęcając czas pracom nad badaniem historii Żydów oraz nad Holokaustem. Dzięki swej ciężkiej pracy, wytrwałości i skrupulatności został doradcą premiera Gordona Browna do spraw pamięci o Holokauście i historii najnowszej. Wśród jego prac znajdują się książki poświęcone Eichmannowi, Arthurowi Koestlerowi oraz dziejom Żydów anglosaskich. Ostatnią pracę stanowi bardzo obszerne, liczące ponad tysiąc stron opracowanie poświęcone zagładzie zatytułowane Ostateczne rozwiązanie. Losy Żydów w latach 1933-1949. Już na samym wstępnie David Cesarani podkreśla, jak wielką przepaść dzieli powszechne rozumienie historii a aktualny stan wiedzy. Wielu ludzi czerpie lekcje przeszłości z książek, filmów oraz ze szkolnych lekcji, jednak łączy ich wspólny mianownik- zawierają wiele błędów, niedomówień, są fragmentaryzowane oraz często oparte na przestarzałych opracowaniach. Ostateczne rozwiązanie. Losy Żydów w latach 1933-1949 to nie tylko Auschwitz i Birkenau, Treblinka i Majdanek, ale również, jak podkreśla Brytyjczyk, liczne, często nieznaczone miejsca kazi ponad półtora miliona Żydów na Białorusi i Ukrainie, a także w innych miejscach Europy: we Francji, Belgii, Holandii, Czechach i Norwegii. Opracowanie stanowi kompendium wiedzy akademickiej oraz odkryć naukowych z innych dziedzin, zaś jej głównym celem jest edukacja i naprostowywanie wiedzy skrzywionej…

Julio Santana nie miał tak naprawdę wyboru: albo spełni polecenie swojego mocno chorego wujka (nawiasem mówiąc żołnierza i płatnego zabójcy) albo zginie jego cała rodzina (rodzeństwo oraz rodzice mieszkający u brzegów rzeki w głębi puszczy amazońskiej. W wieku 17 lat po raz pierwszy zastrzelił człowieka, zaś w roku 2006 na jego koncie znalazły się 492 osoby, których celowo pozbawił życia. Na początku cena wydawała się śmieszna: 30 kilo ryżu, 20 kilo fasolki, po 10 kilogramów kawy i cukru, a także 5 kilo sera, kilka puszek oleju i butelek wódki, a także, co najważniejsze, życie ukochanego wuja. Z czasem stawka wzrosła, ponieważ młody Julio z polecenia trafił do służby wojskowej wyłapującej komunistów skrywających się w amazońskich latach. Prawdziwa historia mojego życia jest znacznie smutniejsza niż wszystko, co można sobie wyobrazić – Julio Santana Książkę czyta się naprawdę przyjemnie, nie jak reportaż, lecz dobry kryminał, w którym kibicujemy głównemu bohaterowi: Julio ma 17 lat, jest do szaleństwa zakochany w Ritinhi i marzy o tym, aby przeżyć z dziewczyną swój pierwszy raz. Zabójcą na zlecenie został naprawdę przypadkowo, raczej z przymusu niż dobrej woli, a późniejsze zlecenia to pokłosie dewastacji psychiki młodego umysłu, jaki do tej pory rozwijał się z dala od cywilizacji,…

Zmarła w styczniu 2018 roku Ursula Le Guin niemal do końca swoich dni aktywnie uczestniczyła w życiu literackim, również prowadząc blog internetowy. Pod adresem http://www.ursulakleguin.com/Blog2017.html można znaleźć wpisów, spośród których zostało wybranych kilkanaście najważniejszych wpisów z lat 2010-2015, które opublikowano w książce zatytułowanej Nie ma czasu. Myśli o tym, co ważne. Autorka cyklu Ziemiomorze mierzy się z nowym medium, konfrontuje swoje poglądy z nowymi trendami polityczno-społecznymi oraz opisuje historię nowego, futrzastego towarzysza Nie ma tu miejsca na wzniosłe konkluzje lub też odważne deklaracje. Ursula Le Guin z rozbrajającą szczerością stwierdza, że starość to okropny czas w życiu człowieka i trzeba mieć odwagę, aby ją przetrwać. Nie ma czasu. Myśli o tym, co ważne zostały podzielone na cztery główne działy tematyczne (rozważania o starości, o literaturze, o radościach oraz różnorodne myśli związane z wiarą, polityką oraz ogólnym stylem życia), które zostały przeplecione z Kronikami Parda, adoptowanego kota Le Guin. Autorka śmiało, ale jednocześnie stanowczo i bezkompromisowo zajmuje stanowisko wobec religii, gospodarki oraz promowanego niemal na całym świecie weganizmu. Ma swoje zdanie, nie zamierza go zmieniać ani tez łagodzić jego wymowy pod wpływem trendów oraz źle pojętej poprawności politycznej. Myśli ostre, błyskotliwe i, w przeciwieństwie do ciała pisarki, nietknięte naleciałościami minionych dekad….

Kim był i jaką rolę odegrał w dziejach ludzkości Włodzimierz Iljicz Uljanow, znany jako Lenin? Do historii przeszedł jako ojciec rewolucji październikowej 1917 roku, która obaliła dynastię Romanowów i zaprowadziła nowy porządek na wschodzie Europy. Nowy ład i nowi ludzie, którzy stali za tą ideą na zawsze odcisnęli piętno w myśleniu i w dążeniu ludzkości do stworzenia idealnego społeczeństwa na Ziemi. Szkopuł w tym, że nie wszyscy pragnęli tego samego, a już na pewno Lenin nie pragnął szczęścia i sprawiedliwości dla wszystkich. Dzisiaj w myśleniu przeciętnego człowieka Lenin kojarzy się z bojownikiem o wyższe wartości i cele, a przynajmniej ludzie z Europy Zachodniej patrzą w ten sposób na tego człowieka. Europa Wschodnia i Rosja widzą te sprawy nieco inaczej. Kim naprawdę był bohater opracowania Victora Sebestyena Lenin. Dyktator, o co walczył i w imię czego zabijał? Odpowiedź wcale nie jest jednoznaczna, a historia wtłaczana do głów uczniom przez komunistów była zupełnie inna. Pora poznać prawdziwą historię jednego z największych… no właśnie, kogo? Dla jednych jest bohaterem, dla innych złoczyńcą, który za nic miał ludzkie życie. Po dziś dzień tłumy Rosjan stoją w kolejce do mauzoleum, aby zobaczyć zabalsamowane zwłoki dyktatora i pochylić czoła przed tym, który na zawsze zmienił ich…

Opowieść Evy Mozes (po mężu Kor) rozpoczyna się wraz z postawieniem pierwszego kroku na ziemi niemieckiego obozu koncentracyjnego w Auschwitz w maju 1944 roku. Wraz z siostrą bliźniaczką Miriam zostały odseparowane od pozostałych członków rodziny (dwóch sióstr i rodziców), by trafić pod opiekę członków załogi medycznej doktora Josefa Mengele. Dla zaledwie dziesięcioletnich dziewczynek był to niewyobrażalny szok, bowiem małe rumuńskie Żydówki zostały wyrwane z cudownego, sielskiego dzieciństwa i przeniesione prosto w sam środek piekła, zdane wyłącznie na same siebie. Eva i Miriam wychowały się w bogatej rodzinie Aleksandra i Jaffy Mozesów, którzy byli właścicielami setek hektarów ziemi uprawnej w Portzie na terenach Rumunii. Historia dziewczynek stanowi niemal całkowite przeciwieństwo obrazu, jaki przeciętny czytelnik wynosi z lektury świadectw ocalałych z Holokaustu. Przede wszystkich rodzina Mozesów należała do zasymilowanych, mówiących po rumuńsku i węgiersku Żydów, których dzieci chodziły do publicznej szkoły. Jidysz, codzienny język Żydów aszkenazyjskich, był używany wyłącznie wtedy, kiedy rodzice chcieli ukryć pewne faktu przed swoimi dziećmi. Wraz z wybuchem wojny ich życie nie zmieniło się, nikt nie musiał nosić sławnych opasek z gwiazdą Dawida. Mało tego, rodzina Evy i Miriam ugościła dowódców wojsk III Rzeszy w swoim domu, kiedy Ci weszli do Portzu, aby przejąć miasto! Niemniej był to…

Chłopiec z listy Schindlera jest dobrze napisanym świadectwem człowieka, który jako kilkunastoletnie dziecko przeżył krwawe rządy Niemców i skrupulatnie realizowaną przezeń zagładę narodu żydowskiego. I właśnie z ów dziecięcej perspektywy przedstawiona jest biografia Lejby Lejzona, jego najmłodszych lat, ekscytującej przeprowadzki do Krakowa, wojennych przeżyć oraz późniejszego wstydu wywołanego niezrozumieniem osobistych doświadczeń przez członków nowoczesnego amerykańskiego społeczeństwa. Mężczyzna rozpoczyna swoją opowieść od wspomnień z małej Narewki położonej w północno-wschodniej Polsce. Brak elektryczności, zabawy w pobliskich lasach, nauka arytmetyki w domowym zaciszu oraz oczekiwanie na powrót ojca z pracy – w takiej niemalże idylli przebiegało życie małego Lejby. Gdy nadarzyła się okazja o wiele lepszego zarobku i zmiany miejsca pracy, rodzina Lejzonów nie zastanawiała się zbyt długo i przeprowadziła z piątką dzieci do Krakowa. Kiedy wybuchła druga wojna światowa i Niemcy wkroczyli do dawnej stolicy Polski, nikt się nie spodziewał, że naród w ciągu kilkunastu lat może tak bardzo przeobrazić się w bandytów i potworów mordujących bestialsko na ulicach. Wszyscy, łącznie z Polakami byli przekonani, że będą mieć do czynienia z przestrzegającymi podstawowych praw człowieka „porządnymi” żołnierzami. O ironio, w jakim wielkim byli błędzie. Na szczęście na drodze małego Żyda pojawił się jeden Niemiec, która postanowił pomóc swoim pracownikom. Dalszych losów dziesięciolatka…

W XX wieku wyszły z ciemności na światło dzienne dwa straszne systemy totalitarne. Zostały poczęte w poprzednich wiekach, ale to wiek 20. był czasem ich narodzin. Oba miały sylwetki i twarze ludzi, z którymi je utożsamiamy. Kim byli, skąd się wzięli, kto ich ukształtował i utrwalił wizerunek jako bezwzględnych tyranów i symboli upadku człowieczeństwa? Hitler. Biografia pióra Petera Longericha nie tylko odpowiada na owe pytania, ale przede wszystkim bardzo precyzyjnie opisuje geopolityczną rzeczywistość bez zbędnego lukrowania. Autor tego pokaźnego opracowania (prawie 1300 stron!) jest profesorem historii nowożytnej i wybitnym znawcą narodowego socjalizmu, opracował monumentalną biografię Himmlera (Himmler. Buchalter śmierci) i Goebbelsa (Goebbels. Apostoł diabła). Dzięki staraniom wydawnictwa Prószyński w tym roku do tego grona dołączyła jeszcze jedna pozycja: Konferencja w Wannsee. Droga do ostatecznego rozwiązania oraz wydana w listopadzie 2017 monumentalna biografia Hitlera. Mrocznym dniem w dziejach ludzkości okazał się 20 kwietnia 1889 roku. To właśnie wtedy Aloisowi i Klarze urodził się syn Adolf. Małżeństwo Hitlerów było związkiem krewnych, a Klara drugą zoną ojca Adolfa. Trzeba tu nadmienić, że w XIX wieku małżeństwa miedzy krewnymi, rodzenie nieślubnych dzieci, niejasne ojcostwo, duża dzietność i liczne zgony wśród noworodków były charakterystyczne dla sposobu życia niższych warstw społecznych na wsi. Ojcu Adolfa udało…

Endorfinowy granat to zbiór relacji i podróżniczych wrażeń Michała Pawlika – trzydziestoparolatka do niedawna pracującego w korporacji i pnącego się po szczeblach, który pewnego dnia powiedział „dość!” pracy w korpo-fabryce i porzuciwszy wszystkie ASAPy, deadline’y, targety, calle i pizzowe piątki, postanowił zwiedzić południową Azję. I tak oto wegetarianin i miłośnik biegania spotkał się z azjatyckimi karaluchami, zupą z bambusa i nielegalnym bimbrem pędzonym w zakamarkach Wietnamu. Opis podróżniczych wrażeń, emocji, niebezpieczeństw i przede wszystkim zalet związanych z odwiedzinami innego kontynentu opisał w swojej debiutanckiej książce zatytułowanej Endorfinowy granat. Nie jest ona wolna od pewnych niedociągnięć, niemniej stanowi kolejny dowód potwierdzający tezę, iż w życiu nie należy kierować się tym, co wypada, lecz tym, co przynosi nam szczęście. Michał Pawlik opisał część wrażeń i opublikował wiele interesujących zdjęć na swoim blogu – Endorfinowy – niemniej nie są one tak skondensowane i barwne, jak ujął to w książce. Nie ma tu zbędnego marudzenia i rozważań, czy warto/nie warto jechać w samotną podróż do Azji – przygoda rozpoczyna się tu i teraz! To nie kolejna wyidealizowana książka blogera, który opisuje swoje życie i podaje czytelnikowi przepis na idealny sposób spędzenia wolnego czasu. Nic z tych rzeczy, Pawlik mierzy się z brakiem noclegu, wszechobecnym…

W czwartek, piątego marca 1953 roku o godzinie 21:60 w Kuncewie, podmoskiewskiej daczy, zmarł Józef Stalin. Kilka dni wcześniej, 28 lutego 1953 roku, Stalin, Beria, Malenkow, Bułganin i Chruszczow, tak zwani „towarzysze broni”, wspólnie spędzili wieczór na seansie filmowym i po jego zakończeniu udali się z Kremla do Kuncewa. Po lutowej kolacji przygotowanej przez Matrionę Pietrowną (długoletnią gospodynię Stalina w Kuncewie), towarzysze Józefa powrócili do swoich domów. Sam naczelny przywódca narodu, który obsesyjnie bał się samotności (wedle wspomnień Chruszczowa działała ona depresyjnie na umysł Stalina), udał się na spoczynek. W całej willi paliły się światła, ponieważ Stalin sypiał w różnych pokojach, aby zmylić ewentualnych zamachowców. Kiedy następnego dnia ochroniarze i gospodyni zorientowali się, że coś niedobrego dzieje się ze Stalinem, powiadomili ministra bezpieczeństwa państwowego i swojego zwierzchnika, Siemiona Ignatiewa. Cała wierchuszka partii zjechała się do Kuncewa, aby zostać świadkami agonii wodza, trwającej aż do 5 marca. Następnego dnia z rana ciało Stalina zostało przewiezione do autopsji, by można było ustalić dokładną przyczynę śmierci. Ławrientij Beria, Wiaczesław Mołotow, Andriej Wyszyński, Nikołaj Bułganin, Łazar Kaganowicz, Anastas Mikojan, Klimient Woroszyłow i Nikita Chruszczow – oto lista ludzi, którzy po śmierci Stalina podzielili między siebie władzę. Wśród nich najbardziej wyróżniał się Beria oraz Chruszczow….