Ślepota nie patrzy na wiek, wykształcenie lub zawód, dotyka każdego: lekarza-okulistę, złodzieja samochodów, kobietę lekkich obyczajów i kilkuletniego chłopca. W nienazwanym mieście po cichu zaczyna szerzyć się epidemia białej ślepoty. Rząd postanawia zamknąć chorych w dawnym szpitalu psychiatrycznym i wyznaczyć wojskowych do ich pilnowania. Spośród ułomnej rzeszy społeczeństwa tylko jedna osoba nie została dotknięta białą ślepotą. Jest to żona okulisty, która wraz z mężem postanowiła dobrowolnie poddać się kwarantannie. Wkrótce ślepcy zaczynają się dzielić na kilka grup, wśród których zaczyna zarysowywać się wyraźny podział na katów i ofiary. Narastające napięcie sprawia, iż każdy dzień zbliża bohaterów do wybuchu niezadowolenia i wywrócenia dotychczasowego ładu społecznego.
Proza Jose Saramago to doskonałe studium degradacji ludzkiej godności i stopniowego zezwierzęcenia, przed którym nie można się w żaden sposób obronić. Początkowo wszyscy ślepcy starają się zachować pozory normalnego życia: dzielą się jedzeniem, w trakcie rozmów zachowują kulturę osobistą, jednak z czasem do głosu dochodzą prymitywne instynkty. Rozpoczyna się walka o posiłek, miejsce do spania, a także o przywództwo w grupie. Atawizm zaczyna brać górę nad wszelkimi poczynaniami ślepców a jedynie kilkoro z nich jest próbuje zachować ludzką godność w nadziei, iż ślepota przeminie i wszystko wróci do normy. Miasto ślepców to wstrząsająca analiza ludzkiej kondycji w sytuacji utraty jednego ze zmysłów. Autor odsłania słabości i głęboko skryte bestialstwo, ale także wiarę w lepsze jutro. Nie u każdego tragedia, jaką jest biała ślepota, jest w stanie zabić ludzkie odruchy.
Lektura utworu przywodzi na myśl Dżumę Camusa, niemniej jednak Miasto ślepców jest o wiele bardziej naturalistyczne w swojej wymowie. Karty powieści skrywają szczegółowe deskrypcje fizjologii, a zwłaszcza opisu fekaliów i załatwiania swoich seksualnych potrzeb. Dzieło Saramago wyróżniają jeszcze dwie cechy. Jedną z nich jest wszechobecna bezimienność: bohaterów, miasta, kraju. Żadna istota ani obiekt nie posiada nazwy własnej, wszystko jest określone przy pomocy dwóch lub trzech leksemów, np. żona pierwszego ślepca, dziewczyna w ciemnych okularach, pies pocieszyciel. Podkreśla to nie tylko uniwersalną wymowę książki, ale także akcentuje to, iż to nie warstwa antroponimiczna i czasowo-przestrzenna jest ważna dla odbiorcy, lecz rozważania nad ślepotą jako przymykaniem oczu na wszechobecne zło. Drugą cechę Miasta ślepców stanowi swoista budowa: dialogi nie zostały graficznie oddzielone, zlewają się z całym tekstem, nie można także wyróżnić jednego, wiodącego narratora historii. Często fabuła jest opowiadana z perspektywy jednego ze ślepców lub nadrzędnego relacjonującego.
Ogromnym plusem powieści jest przedstawienie często brutalnych i pozbawionych ludzkości różnorodnych scen bez jednoczesnego ich oceniania. Kim jesteśmy i kim możemy się stać w sytuacji dezorganizacji ładu społecznego i wywrócenia hierarchii dotychczasowych wartości, w której to ludzkie życie i godność zajmowały pierwsze miejsce? Czym jest biała ślepota? Czy tylko fizyczną chorobą, czy także metaforą odsunięcia się i lekceważenia rosnącego wokoło zła? Autor opisuje i pozostawia czytelnikowi ocenę moralno-etyczną postępowania głównych bohaterów.
Lektura Miasta ślepców w doskonały sposób ukazuje, jak kruche są podwaliny współczesnych społeczeństw opartych rzekomo na ludzkiej mądrości i twardej logice. W obliczu ekstremalnych sytuacji w każdej jednostce budzi się instynkt przetrwania, który graniczy z atawizmem. Pomysł autora doskonały, wykonanie bardzo dobre (środkowe partie książki miejscami wydają się zbyt nużące, a to z racji zastopowania akcji i chwilami zbyt licznie umiejscowionych wstrząsających opisów) z fenomenalnym zakończeniem. Nie pozostaje mi nic innego niż rekomendacja Miasta ślepców, bowiem to jedna z tych powieści, która na długo zapada w pamięć czytelnika.
Pattyczak
Tytuł: Miasto ślepców
Autor: Jose Saramago
Tytuł oryginalny: Ensaio sobre a Cequiera 1995
Tłumaczenie: Zofia Stanisławska
Wydawnictwo: Dom Wydawniczy Rebis
Data i miejsce wydania: 2015, Poznań
Oprawa: twarda z obwolutą
Wydanie: III poprawione (dodruk)
Liczba stron: 345
ISBN: 978-83-7510-248-2
Recenzja ukazała się pierwotnie na portalu Gildii Literatury: https://www.literatura.gildia.pl/tworcy/jose_saramago/miasto_slepcow_rebis/recenzja2
